Tên thường gọi: Ké đầu ngựa
Tên gọi khác: Thương Nhĩ, Phắt Ma
Tên khoa học: Xanthium strumarium L.
Thuộc họ Cúc Asteracear. Ta dùng quả ké đầu ngựa, hay toàn bộ phận trên mặt đất của cây ké đầu ngựa, phơi hay sấy khô.
1. Tổng quan về dược liệu ké đầu ngựa
a. Tìm hiểu chung về ké đầu ngựa
Cây ké đầu ngựa là một cây nhỏ, cao độ 2m thân có khía rãnh. Lá mọc so le, phiến lá hơn 3 cạnh, mép có răng cưa có chỗ khía hơi sâu thành 3-5 thuỳ, có lông ngắn cứng.
Cụm hoa hình đầu có thứ lưỡng tính ở phía trên, có thứ chỉ gồm có hai hoa cái nằm trong hai lá bắc dày và có gai.
Quả giả hình thoi, có móc, có thể móc vào lông động vật.
Trẻ con vẫn nghịch bỏ vào tóc nhau rất khó gỡ ra (cắt đôi thấy ở trong có hai quả thực vật)
2. Phân bố, thu hái và chế biến
Cây ké này mọc hoang ở khắp nơi trong nước ta (đất hoang, bờ ruộng, bờ đường). Hái cả cây, loại bỏ rễ, phơi hay sấy khô.
Hoặc chỉ hái quả chín rồi phơi hay sấy khô.
3. Thành phần hoá học có trong ké đầu ngựa
Hoạt chất bao gồm: chất béo, glucozit (xanthostrumarin), vitamin C, carboxy atractylozit.
Toàn cây chứa nhiều iốt, 1g lá hoặc thân chứa trung bình 200 microgam, 1g quả chứa 220-230 microgam.
Quả ké đầu ngựa chứa carboxy atractylozit ở dạng muối, có tác dụng hạ đường huyết rất mạnh, có độ tính.
Xanhthetin và xanthamin là nững chất có tác dụng kháng khuẩn.
4. Tác dụng, công dụng của ké đầu ngựa
a. Dược liệu ké đầu ngựa có tác dụng gì?
Theo kinh nghiệm lâm sàng đã sử dụng của "Sở da liễu Nam Dương, Giang Tây" có tác dụng chữa 22 trường hợp bệnh ngài da, kết quả khỏi hẳn 11 người, đỡ rõ rệt 8 người, 3 trường hợp tiến bộ tốt và không có trường hợp nào không có kết quả.
Tổng cục lâm nghiệp Việt Nam (1969-1970) đã dùng cao ké đầu ngựa chế biến thành viên chữa bướu cổ tại một số bệnh nhân miền núi và đạt kết quả 80%.
Theo tài liệu cũ, quả ké đầu ngựa chữa da xù xì màu đỏ như bị hủi.
Người dân Việt Nam và một số quốc gia dùng uống chữa nẩm ngứa, mụn nhọt và bướu cổ.
b. Thảo dược ké đầu ngựa có công dụng gì?
Ké đầu ngựa có vị ngọt tính ôn, hơi có độc. Vào phế kinh, có tác dụng làm ra mồ hôi, tán phong. dùng cho chứng phong hàn, đau dật.
Lưu ý: Những người không phải phong nhiệt thì không nên sử dụng.
Ở Việt Nam được sử dụng chữa bệnh: mụn nhọt, lở loét, bướu cổ, ung thư phát bối (đằng sau lưng), mụn nhọt không đầu, đau răng, đau cổ họng, viêm mũi.
Lưu ý: Trong quá trình sử dụng thuốc nên kiêng "thịt lợn, thịt ngựa"
Ké đầu ngựa làm giảm cường độ co thắt của tim, giảm thân nhiệt, lợi tiểu, giảm đường huyết.
5. Một số bài thuốc kết hợp với ké đầu ngựa
Chữa đau răng: Sắc nước quả ké đầu ngựa, sử dụng nước ngâm lâu rồi nhổ ra. Nên ngâm nhiều lần trong ngày.
Chữa thấp khớp, viêm khớp: Quả ké đầu ngựa 20gram, vòi voi 40gram và ngưu tất 10gram. hãm với nước sôi và thay nước uống hàng ngày.
Đối với bệnh nhân viêm khớp và thấp khớp nặng: Ké đầu ngựa 10g, rễ cỏ xước 40g, thổ phục linh 20g, cỏ nhọ nồi 16g, ngải cứu 12g, hy thiêm 28g. Đem sao vàng hạ thổ rồi sắc với 5 chén nước còn lại 1 chén. Uống trước khi ăn, dùng trong khoảng 1 tuần đến 10 ngày.
Chữa bệnh bướu cổ: Dùng khoảng 5g quả dưới dạng thuốc sắc.
Chữa chân tay co rút, phong thấp, tê thấp: Dùng 12g sắc nước uống hàng ngày.
Chữa thuỷ thũng, bí tiểu tiện: Hạt ké đầu ngựa nướng lên cho có màu vàng đen, đình lịch. hai vị bằng nhau, sau đấy tán nhỏ và sử dụng 8g để uống. Ngày dùng 2 lần.
Chữa viêm mũi mạn tính: Ké đầu ngựa 6g, hạ khô thảo 12g, tân di 8g, bạc hà 6g, bạch chỉ, cát cánh, cam thảo mỗi vị 4g. Sắc uống mỗi ngày một thang.
Lưu ý: Đối với hạt ké đầu ngựa bạn nên dã nhỏ trước khi sắc nước uống.
6. Một số lưu ý khi sử dụng vị thuốc ké đầu ngựa trong chữa bệnh
a. Bạn nên lưu ý những gì khi sử dụng ké đầu ngựa?
Lựa chọn đúng vị thuốc, chất lượng thuốc đảm bảo nhất, tránh tình trạng thuốc bị mọt, ẩm mốc, không thể sử dụng được.
Để có thể sử dụng ké đầu ngựa an toàn và hiệu quả trong chữa bệnh, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ đông y, thầy thuốc uy tín. Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng và các hoạt chất có trong các dạng thực phẩm chức năng, cao, trà túi lọc tránh các tác dụng không mong muốn.
Trong quá trình sử dụng nếu gặp bất cứ dấu hiệu nào bất thường thì phải ngưng thuốc ngay và thông báo cho bác sĩ để dược tư vấn thêm
Việc ăn uống cũng nên kiêng thịt heo (lợn), không có thể bị nổi quầng đỏ khắp người.
b. Sử dụng ké đầu ngựa an toàn cho mọi người
Với những trường hợp phụ nữ mang thai và cho con bú, bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
Phàm những người không phải phong nhiệt thì chớ dùng.